جایگاه شخصیت فاطمه (س) نزد اهل سنت
جایگاه شخصیت فاطمه (س) نزد اهل سنت
حضرت زهرا (س) در نزد اهل سنت به عنوان سیده نساء العالمین شهرت دارد[۱]. از عایشه نیز نقل است که پیامبر اکرم، فاطمه را بهترین زنان عالم (خیر النساء) خوانده است.[۲] سیوطی میگوید: «ما عقیده داریم برترین زنان عالم، مریم و فاطمه(س)اند»[۳] آلوسی میگوید: در حدیث آمده است: «ان الفاطمه البتول افضل نساء المتقدمات و المتاخرات.»[۴] یعنی حضرت فاطمه (بتول) برترین زنان پیشین و پسین است. با این حدیث، افضل بودن فاطمه(س) بر تمام زنان ثابت میشود. زیرا او روح و روان رسول خدا بود. از این رو بر عایشه نیز برتری داشت.[۵] ابنالجکنی میگوید:«بنابر قول صحیحتر، فاطمه از همه زنان افضل است».[۶] روایاتی به همین مضمون در صحیح بخاری، صحیح ترمذی، مستدرک الصحیحین، حلیه الاولیاء ابی نعیم، خصائص النسائی، کنز العمال و … نیز نقل شده است.[۷]
عبیده هروی می گوید: «فاطمه را از آن جهت بتول نامیدند زیرا که نظیر و مانندی نداشت.»[۸] زمخشری در تفسیر خود درباره آیه ۱۲ سوره تحریم می نویسد: «تنها چهار تن از زنان عالم کامل ترین هستند: آسیه همسر فرعون، مریم دختر عمران، خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمد(ص)»[۹] این روایت را نجار، مسلم و ترمذی نیز از پیامبر اکرم نقل کرده اند.[۱۰] زمخشری و سیوطی در تفاسیر خود اشاره کرده اند که همانگونه که برای حضرت مریم از آسمان غذای آسمانی فرود می آمد این مائده آسمانی بر حضرت زهرا نیز فرود آمد و هنگامی که رسول اکرم از او سوال کرد این غذاها از کجاست، ایشان پاسخ دادند: «…هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ»[۱۱] زکریا نیز همین سوال را از حضرت مریم کرده بود و چنین پاسخ شنیده بود.[۱۲]
سیره عملی فاطمه (س) نزد اهل سنت
درباره عفت ایشان این چنین منقول است که حضرت علی(علیه السلام) فرمود: مرد کوری اجازه ورود بر فاطمه دختر رسول اللّه (علیها السلام) خواست. حضرت فاطمه حجاب خود را برگرفت. پیامبر(ص) به او فرمود: چرا در حجاب شدی، او که تو را نمی بیند؟ فاطمه (س) گفت: «یا رسولَ اللّهِ، اِن لم یَکُن یَرانی فأَنا أَراهُ و هو یَشُّم الریحَ»; یعنی «ای پیامبرخدا، اگر او مرا نمی بیند، من که او را می بینم و بوی او را استشمام می کند.» رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمود: «اَشهدُ اَنَّکَ بِضعهٌ مِنّی»[۱۳]; حقا که تو پاره تن من هستی.[۱۴]
ابن عبد البر (م. ۴۶۳) مولف استیعاب از عایشه نقل کرده است که درباره فاطمه می گوید: کسی را ندیدم که راستگو تر از فاطمه باشد، مگر فردی که او را به دنیا آورده است (یعنی پیامبر)[۱۵]. ابونعیم نیز در «حلیه» همین روایت را با سند خویش از عایشه نقل کرده است که هرگز فردی درست لهجه تر از فاطمه (جز پدرش) ندیدم.[۱۶]
مسلم در صحیح معروف خود که از منابع پر ارزش اهل سنت است می گوید: «فاطمه پاره تن پیامبر است. کسی که او را برنجاند پیامبر را رنجانده است و کسی که او را شادان سازد پیامبر را خوشحال کرده است.»[۱۷] این حدیث از عایشه نیز نقل شده و در کتب صحیح مسلم و صحیح بخاری و صحیح ترمذی و غیره نیز نقل شده است.[۱۸]
آیات قرآنی درباره حضرت زهرا (س) از نگاه اهل سنت
سیوطی بیان می کند که هنگامی که آیه «و آت ذالقربی حقه»[۱۹] نازل شد، پیامبر اکرم (ص) فاطمه را خواند و فدک را به او بخشید. ابن عباس، ذهبی و ابوسعید خدری و الهیثمی نیز این روایت را نقل کرده اند.[۲۰]
در برخی از منابع اهل سنت، مانند تفسیر کبیرِ فخر رازی، الکشافِ زمخشری، نیز مانند منابع شیعی منظور از واژه «نساءنا» یعنی «زنانمان» در آیه مربوط به داستان مباهله[۲۱]، حضرت زهرا (س) معرفی شده است.[۲۲] کثیری از دانشمندان و محدثان اهل سنت منظور از اهل بیت پیامبر در آیه تطهیر[۲۳] را علی، فاطمه، حسن و حسین دانسته اند.[۲۴]
طبق نقل بسیاری از دانشمندان اسلامی، سوره کوثر در جواب شماتت دشمنان اسلام، همچون عاص بنوائل و همراهانش نازل شده است. چون پسران رسول خدا، قاسم و عبدالله از دنیا رفتند، عاص بنوائل سهمی گفت: نسل او قطع شد و او ابتر و بی عقب است. خداوند متعال در پاسخش این آیه را (ان شانئک هو الابتر) نازل کرد که خود عاص بنوائل ابتر و بدون عقب است.[۲۵] توضیح اینکه کوثر از ماده کثرت و دلیل مبالغه کثرت است و معنای آن خیر کثیر میباشد؛ همان خیر کثیری که ادامه دهنده نبوت است. پیامبراکرم(ص) در زمان ازدواج حضرت علی(ع) با حضرت فاطمه(س) به همین خیر کثیر اشاره فرمود. آن حضرت خطاب به امام علی(ع) دعا فرمود: «و اخرج منکما الکثیر الطیب. خداوند از شما دو تن، نسل کثیر پاکیزه بیرون آورد.» انس گفت: «والله اخرج منهما الکثیر الطیب»[۲۶] خداوند از آن دو، نسل زیاد و پاکیزهای بیرون آورد.»
فخر رازی در این باره میگوید: معنای سوره این است که خداوند به پیامبر نسلی میدهد که در طول زمان باقی میماند. بنگر چه تعداد از خانواده وی کشته شدند، در حالی که عالم از فرزندان رسول خدا (ص) سرشار و آکنده است و هیچ کس از خاندان بنیامیه نمیتواند با وی در این زمینه برابری نماید، و نیز دقت کن که چگونه از نسل پیامبر، علمای بزرگواری مانند باقر، صادق، کاظم، رضا، و نفس زکیه[۲۷] پدیدار شدند.[۲۸]
سخن معاصرین اهل سنت
اما صرف نظر از آنچه روایات و احادیث اهل سنت بر مناقب و بزرگواری حضرت زهرا و نقش او در تاریخ اسلام و جایگاهش نزد پیامبر دلالت دارند، جای این پرسش وجود دارد دانشمندان اهل سنت چه نگاهی به بانوی بزرگ اسلام دارند؛ اگرچه که ثبت حقایقی پیرامون فاطمه در منابع اهل سنت نیز تا حد زیادی این مهم را آشکار می سازد.
استاد توفیق ابوعلم یکی از نویسندگان معاصر مصری که زمانی سمت معاونت وزارت دادگستری مصر را به عهده داشته، کتابی با عنوان «فاطمه الزهرا» دارد. او در این کتاب خود می نویسد فاطمه دختر رسول خدا مستوجب تکریم است، چرا که پدرش او را تکریم کرده و او را «مام پدر خود» (ام ابیها) خوانده است. او فاطمه را یکی از سازندگان تاریخ اسلام می خواند.[۲۹] دکتر فاطمه مرنیسی نیز در کتاب معروف خود با عنوان زنان پرده نشین و نخبگان جوشن پوش، از محبت خاص پیامبر به حضرت زهرا سخن می گوید.[۳۰]
دکتر عایشه بنت الشاطی[۳۱] زینب پژوه مصری درباره مادر حضرت زینب، حضرت فاطمه می نویسد: «… خدا برای زهرا اختصاصاتی قایل شد که خواهران سه گانه اش: زینب، رقیه و ام کلثوم نداشتند. زیرا با قلم ازلی چنین نوشته شده بود که زهرا به تنهایی نگهدارنده پاک و پاکیزه ای برای سلاله پاک و مرغزار خرمی برای روییدن درخت پرشاخ و برگ اهل بیت قرار گیرد.»[۳۲]
پانوشت ها:
[۱] – فاطمه زهرا مستوره آفتاب سرمد، ص ۵۵
[۲] – فضایل حضرت علی و فاطمه زهرا به روایت عایشه، ص ۶۸
[۳] – شخصیت حضرت زهرا علیه السلام در قرآن از منظر منابع اهل سنت ، ص ۱۱۷
[۴] – روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، ج ۲، ص ۱۴۹
[۵] – شخصیت حضرت زهرا علیه السلام در قرآن از منظر منابع اهل سنت ، ص ۱۱۷
[۶] – همان ، ص ۱۱۷
[۷] – فضایل الخمسه من الصحاح السته، ج ۳، ص ۱۶۴-۱۷۵
[۸] -همان، ج ۳، ص ۱۵۲، و نوریه آسمانی، سیرت و سنت فاطمه زهرا (ع)، ص ۵۷
[۹] – الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، ج ۴، ص ۵۷۳ و نوریه آسمانی، سیرت و سنت فاطمه زهرا (ع)، ص ۸۵
[۱۰] – الفصول المهمه فی معرفه الائمه، ج ۱، ۶۵۹
[۱۱] – … «این از جانب خداست، که خدا به هر کس بخواهد، بىشمار روزى مىدهد. (آل عمران/۳۷)
[۱۲] – فضایل الخمسه من الصحاح السته، ج ۳، ص۱۷۵-۱۷۷ و الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، ج ۱، ص ۳۵۸ و الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج ۲، ص ۲۰
[۱۳] – مناقب علی بن ابی طالب، ص ۳۸۰-۳۸۱
[۱۴] – حضرت زهرا و روایت حدیث (در منابع اهل سنت)، ص ۱۹۳-۱۹۴
[۱۵] – فضایل حضرت علی و فاطمه زهرا به روایت عایشه، ص ۴۵
[۱۶] – صدیقه طاهره ، ص ۱۷۱
[۱۷] -الفصول المهمه فی معرفه الائمه، ج ۱، ص ۶۶۴ و صدیقه طاهره ، ص ۱۷۲-۱۷۳
[۱۸] – فضایل حضرت علی و فاطمه زهرا به روایت عایشه، ص ۵۰ و فضایل الخمسه من الصحاح السته، ج ۳، ص ۱۸۰-۱۸۶
[۱۹] – اسراء/ ۲۶
[۲۰] – الدر المنثور فى تفسیر المأثو ر، ج ۴، ص ۱۷۷، فضایل الخمسه من الصحاح السته، ج ۳، ص۱۶۳ نوریه آسمانی، سیرت و سنت فاطمه زهرا (ع)، ص ۷۴ -۷۵
[۲۱] – منظور از آیه مباهله این آیه است: فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبینَ (پس هر که در این [باره] پس از دانشى که تو را [حاصل] آمده، با تو محاجه کند، بگو: «بیایید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم سپس مباهله کنیم، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.) (آل عمران/۶۱ )
[۲۲] – مفاتیح الغیب، ج ۸، ص ۲۴۷ و الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، ج ۱، ص ۳۶۹-۳۷۰ و محبوبه جاویدان، فاطمه در قرآن از دیدگاه اهل سنت، ص ۳۱-۳۳
[۲۳] – ُ إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا (خدا فقط مىخواهد آلودگى را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند) ، احزاب، ۳۳
[۲۴] – الدر المنثور فى تفسیر المأثور، ج ۵، ص ۱۹۸؛ اسباب النزول واحدی، ص ۳۶۹-۳۷۰، محبوبه جاویدان، فاطمه در قرآن از دیدگاه اهل سنت، ص ۱۱۵-۱۱۶ و نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، ص ۱۱۰-۱۱۱
[۲۵] – شخصیت حضرت زهرا علیه السلام در قرآن از منظر منابع اهل سنت ، ص ۱۲۲
[۲۶] – همان، ص ۱۲۳
[۲۷] – نفس زکیه محمدبن عبداللهبن حسن میباشد. وی از نوادگان امام حسن مجتبی است که در سال ۱۴۵هجری به دست منصور دوانقی به شهادت رسید.
[۲۸] – مفاتیح الغیب، ج ۳۲، ص ۳۱۳
[۲۹] – صدیقه طاهره ، ص ۱۷۱-۱۷۲
[۳۰] – زنان پرده نشین و نخبگان جوشن پوش، ص ۱۷۹
[۳۱] – بنت الشّاطی، عایشه عبدالرّحمان، بانوی مؤلّف و محقّق مصری در ادبیات عرب و علوم قرآنی . در ۱۳۳۱/ ۱۹۱۳ م. در دَمیاط مصر متولد شد. او نزد پدرش که از تربیت یافتگان الازهر بود ادبیات عربی و قرآن آموخت . با وجودِ مخالفت پدر، تحصیلات غیردینی خود را در مدارس مصر گذراند و در جوانی در مجله النهضه آغاز به نشر شعر و مقاله کرد و مدتی بعد منتقد ادبی روزنامه الاهرام شد. در ۱۳۱۵ش /۱۹۳۶ به دانشکده ادبیاتِ دانشگاه فؤاد اول (دانشگاه قاهره کنونی ) وارد شد و برای پنهان کردن هویت خود از پدرش ، نام مستعارِ بنت الشّاطی (دختر ساحل ) را برگزید. در ۱۳۲۹ ش / ۱۹۵۰ دکتری خود را با گذراندن پایان نامه ای درباره ابوالعلاء معرّی (متوفی ۴۴۹) از همان دانشگاه دریافت کرد. وی سال بعد، مدرّس زبان و ادبیات عرب در دانشگاه عین شمسِ قاهره شد. پس از بازنشستگی در اواخر دهه چهل شمسی / پایان دهه شصت میلادی ، استاد مطالعاتِ عالیِ قرآنی در دانشگاه قرویین در شهر فاس مراکش گردید و این مقام را تا زمان مرگ در آذر ۱۳۷۷/ دسامبر ۱۹۹۸ حفظ کرد.
[۳۲] – زینب بانوی کربلا، ص ۲۹
۱۸۷