روایت در مذمت احتکار

احتکار به پیکره اقتصاد جامعه ضربه وارد کرده و نرخ کالاها را بالا برده و مردم را از لحاظ معیشتی در تنگنا قرار می‌دهد. از این رو، پیامبر اکرم (ص) از این کار منع نموده و آن را گناهی بسیار عظیم معرفی فرموده و از عواقب آن، به شدت برحذر داشته‌اند. در روایتی آن حضرت می‌فرماید: الجالب الی سوقنا کالمجاهد فی سبیل الله و المحتکر فی سوقنا کالملحد فی کتاب الله.[5] الجالب مرزوق المحتکر ملعون[6] آنانکه به بازار ما چیزی وارد می‌کنند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند و آنکه در بازار احتکار می‌نماید، مانند کسی است که در کتاب خدا کافر به شمار می‌آید. وارد کننده روزی می‌خورد و محتکر لعنت می‌برد. در روایت دیگر آمده است: الجالب مرزوق و المحتکر ملعون.[7] در این روایت آن حضرت انسان محتکر را در ردیف کفار محسوب نموده و ملعون می‌داند. و درکلامی دیگر می‌فرماید: من احتکر الطعام اربعین یوما ثم تصدق به لم تکن صدقته کفاره الاحتکار.[8]

کسی که مواد غذایی مورد استفاده مردم را به مدت چهل روز احتکار نماید و سپس آن را صدقه دهد، کفاره گناه احتکارش نخواهد شد. در اسلام صدقه دادن از جمله کارهایی است که ثواب بسیاری برای آن در نظر گرفته شده است، ولی گناه احتکار مایحتاج روزمره مردم، به قدری سنگین است که اگر محتکر تمام اموال احتکار شده را در راه خدا صدقه بدهد و در بین مردم تقسیم نماید، باز هم کفاره آن نخواهد بود. آن حضرت در یکی دیگر از فرمایشات خود چنین فردی را منفور درگاه الهی بیان کرده و می‌فرماید: من احتکر الطعام اربعین یوما فقد بری من الله و بری الله منه.[9] هر کس ارزاق عمومی را به مدت چهل روز احتکار نماید، از خداوند بیزاری جسته و خداوند هم از وی بیزار است. و در گفتار دیگری آن حضرت این عمل را شایسته انسان‌های مومن و با وجدان ندانسته و فقط کسانی را که اهل گناه و خطا هستند، عامل این کار بیان نموده و می‌فرماید: لایحتکر الا خاطی.[10] دست به احتکار نمی‌زند، مگر انسان خطاکار.

از این روایت معلوم می‌شود که محتکرین انسان‌های آلوده به خطا و گناه هستند. کسانی که ایمان به خدا دارند و دارای وجدان بیداری هستند و برای افراد جامعه ارزش قائلند دست به این عمل نمی‌زنند. و در جای دیگر از امام کاظم (ع) نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمود: لئن یلقی الله العبد سارقا احب الی من ان تلقاه قد احتکر طعاما اربعین یوما.[11] اگر خداوند بنده‌ای را در حال سرقت ملاقات کند، در نزد من محبوب تر است از اینکه ملاقات کند او را در حالی که آذوقه مردم را چهل روز احتکار نماید. از این فرمایش حضرت بزرگی گناه احتکار مایحتاج مردم معلوم می‌شود. گناه آن بسیار سنگین تر از سرقت می‌باشد، زیرا اکثر سارقان به خاطر فقر و نداری، مجبور به سرقت می‌شوند، ولی انسان محتکر با داشتن اموال و دارایی‌های فراوان به چپاول دست می‌زند و شاید بشود گفت که احتکار باعث تورم گرانی شده و گرانی باعث فقر و فقر موجب سرقت می‌شود. بنابراین محتکر هم خود به چپاول اموال مردم می‌پردازد و هم به نحوی باعث سرقت دیگران می‌شود. آن حضرت در یکی از فرمایشات خود محتکران را بندگان بسیار بدی معرفی کرده و می‌فرماید: بئس العبد المحتکر، ان ارخص الله تعالی الاسعار حزن و ان اغلاها الله فرح.[12] چه بد بنده‌ای است محتکر، اگر خداوند قیمت‌ها را ارزان نماید، غمگین شده و اگر گران نماید، خوشحال می‌شود. در روایت دیگری از رسول خدا (ص) نقل شده که می‌فرمود: من احتکر علی المسلمین طعاما ضربه الله بالجذام و الافلاس.[13] هر کس آذوقه و مواد غذایی مسلمین را احتکار نماید، خداوند او را به مرض جذام و فقر گرفتار می‌کند. این روایت بیانگر این نکته است که نه تنها انسان محتکر در روز قیامت بایستی در مقابل خداوند پاسخگو باشد و عذاب الهی را بچشد، بلکه در همین دنیا هم خداوند او را گرفتار مرض جذام و فقر می‌نماید.

و در روایت دیگری رسول خدا (ص) می‌فرماید: عن جبرئیل (ع) قال اطلعت فی النار فرایت و ادیا فی جهنم یغلی، فقلت: یا مالک لمن هذا؟ فقال: لثلاثه المحتکرین و …[14] جبرئیل (ع) گفت: به جهنم گذر کردم و در آن جایگاهی دیدم که بسیار وحشتناک و مخوف بود. پس به مالک آن گفتم: این جایگاه برای چه کسانی است؟ گفت: برای سه طایفه است که یکی از آنها احتکار کنندگان هستند.از این گفتار حضرت جایگاه اخروی چنین افرادی هم مشخص می‌شود و آن بدترین و وحشتناک‌ترین جای جهنم است. از پیشوای پرهیزکاران علی (ع) نیز در نکوهش احتکار روایاتی به جای مانده است که به ذکر و بررسی آنها می‌پردازیم: الاحتکار شیمه الفجار:[15] احتکار خوی و خصلت گنهکاران است. از آنجا که گناهکاران دارای صفات و خصلت‌های زشت و ناشایستی می‌باشند که از جمله آنها عمل احتکار و محروم نمودن مردم از نیازمندی‌های زندگی است، لذا پیشوای مومنین (ع) در این گفتار به بیان این حقیقت پرداخته و مردم را متوجه آن ساخته است تا از انجام چنین عمل نکوهش شده‌ای دست بردارند و در بیانی کوتاه و گویا این چنین آمده است: الاحتکار رذیله.[16]
[6] نهج الفصاحه، ص 278
[7] همان
[8] محجه البیضاء، ج 3، ص 166
[9] سنن ابن ماجه، ج 2، ص 728
[10] کنز العمال، ج 4، ص 97
[11] سنن ابن ماجه، ج 2، ص 827
[12] نهج الفصاحه، ص 217
[13] سنن ابن ماجه، ج 2، ص 728
[14] جامع الاحادیث، ج 23، ص 110
[15] جامع احادیث شیعه، ج 23، ص 110
[16] ترجمه غرر الحکم، ج 1، ص323

حوزه نت