کمک به رفع فقر و کاهش اختلاف طبقاتی

 عوامل زیادی در ایجاد فقر و تنگدستی موثر هستند. فقر در سخنان امام علی علیه السلام پدیده زشت اجتماعی است که امام علیه السلام آن را به پست ترین صفت ها توصیف می کند، به همین سبب از آغاز پذیرش زمامداری حکومت اسلامی با جدیت تمام، برای ریشه کن کردن فقر تلاش می نمایند حضرت در سخنانی می فرمایند: «الفقر یخرس الفطن عن حاجته؛ فقر، زیرک را از بیان نیازش ناتوان سازد.»(نهج البلاغه، حکمت 3 ، ج 6 ، ص1090) در واقع فقر قدرت و توان برخوردهای اجتماعی را از انسان می گیرد، و فقیر جرأت داد و ستد را از دست می دهد و به انسان بی اراده ای تبدیل می شود که قدرت انجام هیچ کاری را ندارد، حتی اگر از سلامت جسمانی برخوردار باشد، از نظر روحی و روانی دچار مشکلات اساسی می شود.

 یکی از عوامل فقر، تجمع ثروت حاکم است که یکی از نمونه های آن فقر در زمان به حکومت رسیدن امام امیرالمؤمنین علیه السلام است.مسعودی در خبری از عبدالله بن عتبه نقل کرده است: عثمان روزی که کشته شد، نزد خزانه دارش، صد و پنجاه هزار دینار و یک میلیون درهم داشت و ارزش املاکش در وادی القری و حنین و غیر آن به صد هزار دینار می رسید و اسبان و شتران زیادی نیز به جای گذاشت.وقتی که حاکم شیفته مال و ثروت باشد، این خصلت او بر دیگران نیز تأثیر می گذارد و امام علی علیه السلام در این خصوص می فرمایند: «إِنَّمَا یُعْوِزُ أَهْلُهَا لِإِشْرَافِ أَنْفُسِ الْوُلاَةِ عَلَی الْجَمْعِ؛ و مردم زمانی تنگدست گردند که همت والیان، همه گرد آوردن مال بود».

یکی دیگر از عوامل مهم در فقر، انحصار منابع ثروت در دست طبقه خاصی از مردم است به طوری که عوامل تولید و فرصت های کار منحصر به عده ای از مردم است که با همدیگر نسبت خویشاوندی یا وابستگی دارند و در کنار این پدیده دیگران از داشتن چنین فرصت هایی محرومند، و این امر آنان را در حالت فقر جانکاه قرار می دهد) حائری، پایگاه اطلاع رسانی غدیر) امام امیرالمؤمنین علیه السلام درباره پدیده انحصارطلبی فرمودند، جایی که بنی امیه و اطرافیانش ثروت های کشور را میان خود تقسیم می کردند.

مسعودی درباره سعیدبن عاص که والی عثمان بن عفان در عراق بود، می گوید: او در اموال دخالت خودسرانه می کرد و در بعضی اوقات می گفت: این سرزمین (عراق) جایگاه قریش است، مالک اشتر به او گفت: چیزی را که خداوند در سایه شمشیر و سرنیزه غنیمت ما کرد، بستان خودت و قومت می شماری. مسعودی در ادامه می گوید: موجودی زبیر پس از مرگ پنجاه هزار دینار بود. و هزار غلام و کنیز داشت.

سعید بن مسیب می گوید: وقتی زیدبن ثابت مرد، چندان طلا و نقره به جا گذاشته بود که آن را با تبر می شکستند، به جز اموال و املاک دیگر که قیمت آن یکصد هزار دینار بود.

این وضع پولداران و ثروتمندان بود. اما مردم مستضعف، از گرسنگی و محرومیت رنج می بردند، از آن جمله عبدالله بن مسعود، وقتی از حکومت عثمان طرفداری نکرد، سهمیه اش از بیت المال قطع شد و آن قدر حالش بد شد که جان به جان آفرین تسلیم کرد. ابوذر و عمار یاسر نیز از فقر و تنگدستی چنین وضعی داشتند.

هنگامی که امیرالمؤمنین علیه السلام به حکومت رسید با تمام قدرت عزم خود را جزم کرد تا با این پدیده مبارزه کند و در نامه اش به مالک اشتر می فرماید:«ثُمَّ إِنَّ لِلْوَالِی خَاصَّةً وبِطَانَةً، فِیهِمُ اسْتِئْثَارٌ وَ تَطَاوُلٌ، وَ قِلَّةُ إِنْصَافٍ فِی مُعَامَلَةٍ، فَاحْسِمْ مَادَّةَ أُولئِکَ بِقَطْعِ أَسْبَابِ تِلْکَ الْأَحْوَالِ، وَ لاَ تُقْطِعَنَّ لِأَحَد مِنْ حَاشِیتِکَ وَ حَامَّتِکَ قَطِیعةً، وَلاَ یَطْمَعَنَّ مِنْکَ فِی اعْتِقَادِ عُقْدَةٍ، تَضُرُّ بِمَنْ یَلِیهَا مِنَ النَّاسِ، فِی شِرْبٍ أَوْ عَمَلٍ مُشْتَرَکٍ، یَحْمِلُونَ مَؤُونَتَهُ عَلَی غَیْرِهِمْ، فَیَکُونَ مَهْنَأُ ذلِکَ لَهُمْ دُونَکَ، وَ عَیْبُهُ عَلَیْکَ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ؛ بدان که والی را خویشاوندان و نزدیکان است و در ایشان خوی برتری جویی و گردنکشی است و در معامله با مردم رعایت انصاف نکنند. ریشه ایشان را با قطع موجبات آن صفات قطع کن، به هیچ یک از اطرافیان و خویشاوندانت زمینی را به اقطاع مده مبادا به سبب نزدیکی به تو، پیمانی بندند که صاحب زمین های مجاورشان رادر سهمی که از آب دارند یا کاری به اشتراک انجام دهند، زیان برسانند و بخواهند بار زحمت خود را بر دوش آنان نهند. پس لذت و گوارایی، نصیب ایشان شود و ننگ آن در دنیا و آخرت بهره تو گردد.»

به همین جهت سفارش امام علیه السلام به کارگزاران و فرزندانش این است که از پرداختن به خود و انحصارطلبی بپرهیزند و خود را همیشه با ضعیف ترین مردمان مقایسه کنند تا با فقیران و بیچارگاه برابر باشند. هم اوست که می فرماید: «انّ الله تعالی فرض علی ائمة العدل أن یقدروا انفسهم بضعفة الناس لئلا یتبیغ بالفقیر فقره؛
خداوند بر پیشوایان مقرر فرموده که خود را در معیشت با مردم تنگدست برابر دارند تا بینوایی را رنج بینوایی به هیجان نیاورد و موجب هلاکتش گردد ) حائری، پایگاه اطلاع رسانی غدیر)   

حضرت حسین بن علی ـ علیه السلام ـ برای توسعه امر خدمت رسانی در جامعه، مردم را از آثار این امر مقدس آگاه کرده، می فرماید: «فمن تعجل لاخیه خیرا وجده اذا قدم علیه غدا ومن اراد الله تبارک وتعالی بالصنیعة الی اخیه کافاه بها فی وقت حاجته وصرف عنه من بلاء الدنیا ما هو اکثر منه ومن نفس کربة مؤمن فرج الله عنه کرب الدنیا والآخرة; هر کس برای نیکی [و خدمت رسانی] به برادر خود بشتابد فردا نتیجه آن را خواهد دید و کسی که برای خدا به برادر دینی خود یاری نماید خداوند او را به هنگام نیازمندی یاری خواهد کرد و بیشتر از آن او را از بلاها و گرفتاریها دور خواهد ساخت و آن کسی که اندوه و غم را از دل مؤمنی بر طرف نماید، خداوند متعال غم و غصه های دنیا و آخرت [او] را برطرف خواهد نمود»( https://www.tabnak.ir)

گردآورنده: نوبخت